Psikoloji

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB): Belirtileri Tedavisi

24 Mart 2025

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB): Belirtileri, Tedavisi ve Genel Bilgilendirme

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), genellikle çocukluk döneminde başlayan ve kişinin dikkatini toplamak, odaklanmak ve dürtülerini kontrol etmekte zorluk çekmesine yol açan bir nörogelişimsel bozukluktur. Bu durum, sadece çocukları değil, yetişkinleri de etkileyebilir. DEHB, doğru şekilde yönetilmediğinde, okul, iş ve sosyal ilişkilerde önemli zorluklara yol açabilir. Bu makalede, DEHB’nin belirtileri, nedenleri, tedavi yöntemleri ve genel bilgileri hakkında kapsamlı bir rehber sunacağız.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Nedir?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), kişinin dikkatini sürdürememesi, aşırı hareketlilik ve dürtü kontrolü konusunda zorluklar yaşaması ile tanımlanır. DEHB, genellikle erken çocuklukta başlar, ancak bazen yetişkinlikte de devam edebilir. Bu bozukluk, bireyin iş, okul ve günlük yaşam fonksiyonlarını etkileyebilir. DEHB, hem biyolojik hem de çevresel faktörlerin birleşimiyle ortaya çıkabilir.

DEHB’nin Belirtileri

DEHB'nin belirtileri, genellikle iki ana kategoriye ayrılır: dikkat eksikliği ve hiperaktivite/impulsivite. Her bireyde bu belirtiler farklı seviyelerde olabilir.

1. Dikkat Eksikliği Belirtileri

  • Kolayca dikkatin dağılması: Kişi, bir aktiviteye odaklanmakta zorluk çeker ve çevresindeki uyaranlardan kolayca etkilenir.

  • Yapılacak işlere başlama güçlüğü: Kişi, başlangıçta heyecan verici olsa bile projeleri bitirme konusunda zorluk yaşayabilir.

  • Detayları gözden kaçırma: Öğrendiği veya yaptığı işler sırasında dikkatsiz hatalar yapma eğiliminde olabilir.

  • Unutkanlık: Günlük görevleri ve randevuları unutmada zorluk yaşanabilir.

  • Organizasyon eksiklikleri: Zaman yönetimi ve görevleri düzenleme konusunda zorluklar yaşanabilir.

2. Hiperaktivite ve Dürtüsellik Belirtileri

  • Aşırı hareketlilik: Kişi durmaksızın hareket etme, yerinde duramama, elleri veya ayakları sürekli hareket ettirme eğilimindedir.

  • Konuşma bozuklukları: Kişi, özellikle grup içinde, söz hakkı verilmeden konuşma eğilimindedir.

  • Dürtüsel davranışlar: Düşünmeden hareket etme, başkalarının sözünü kesme ve ani kararlar verme gibi dürtüsel davranışlar sergilenebilir.

  • Sabırsızlık: Kişi, sırada beklerken veya bir şeyin sonuçlanmasını beklerken zorlanabilir.

DEHB’nin Nedenleri

DEHB’nin tam olarak neye bağlı olarak geliştiği kesin olarak bilinmemektedir, ancak çeşitli biyolojik, genetik ve çevresel faktörlerin birleşimi rol oynar.

1. Genetik Faktörler

Ailede DEHB öyküsü bulunan bireylerde, DEHB gelişme riski daha yüksektir. Genetik yatkınlık, bu bozukluğun gelişiminde önemli bir rol oynar. Araştırmalar, DEHB’li bireylerin beyinlerinde belirli kimyasal maddelerin (dopamin ve norepinefrin gibi) işlevsel bozukluklar gösterdiğini ortaya koymuştur.

2. Beyin Yapısı ve Kimyasındaki Farklılıklar

DEHB’li bireylerin beyin yapılarında, özellikle dikkat ve kontrol süreçlerini yöneten alanlarda bazı farklılıklar tespit edilmiştir. Beyindeki kimyasal dengesizlikler, dikkat eksikliği ve hiperaktivite gibi belirtilerin temel nedenlerinden biri olabilir.

3. Çevresel Faktörler

Gebelik sırasında sigara içmek, alkol ve uyuşturucu kullanımı, erken doğum gibi çevresel faktörler DEHB riskini artırabilir. Ayrıca, çocukluk dönemindeki travmalar, aşırı stresli yaşam koşulları veya zayıf eğitim desteği de DEHB gelişimine katkı sağlayabilir.

DEHB’nin Tedavisi

DEHB, uygun tedavi yöntemleriyle yönetilebilen bir durumdur. Tedavi süreci, bireysel ihtiyaçlara göre şekillendirilir ve genellikle ilaç tedavisi, psikoterapi ve yaşam tarzı değişikliklerini içerir.

1. İlaç Tedavisi

DEHB tedavisinde en yaygın kullanılan ilaçlar, stimulant ilaçlar ve non-stimulant ilaçlardır.

  • Stimulant ilaçlar: Bu ilaçlar, beynin dikkat ve kontrolle ilgili bölümlerinde kimyasal maddelerin etkinliğini artırarak, dikkat eksikliği ve hiperaktiviteyi azaltabilir. Örnekler arasında metilfenidat (Ritalin) ve amfetamin türevleri bulunur.

  • Non-stimulant ilaçlar: Bu ilaçlar, stimulantlara kıyasla daha az yan etkiye sahiptir ve genellikle daha az etkili olsa da bazı kişilerde başarıyla kullanılabilir. Atomoksetin (Strattera) bu ilaçlara örnek verilebilir.

2. Psikoterapi ve Davranışsal Terapiler

Psikoterapi, DEHB'yi yönetmede önemli bir yer tutar. Bilişsel davranışçı terapi (BDT), bireylerin olumsuz düşünce ve davranışlarını değiştirmelerine yardımcı olur. Ayrıca, davranışsal terapi, bireylerin dikkatlerini daha iyi odaklamaları ve dürtülerini kontrol etmeleri için stratejiler öğretir.

  • Ebeveyn Eğitimi: Çocuklar için, ebeveynlerin davranışsal yönetim teknikleri konusunda eğitilmesi, evdeki disiplinin güçlendirilmesi önemli bir tedavi yöntemidir.

  • Eğitim Desteği: Okulda yapılan özel düzenlemeler (örneğin, sesli kitaplar, ekstra test süreleri) ve öğretmen desteği DEHB'li çocukların başarısını artırabilir.

3. Yaşam Tarzı Değişiklikleri

DEHB tedavisinde sağlıklı yaşam alışkanlıklarının benimsenmesi de önemli bir rol oynar. Düzenli egzersiz yapmak, yeterli uyumak, sağlıklı beslenmek ve stres yönetimi tekniklerini uygulamak, bireylerin DEHB ile daha iyi başa çıkmalarını sağlar.

DEHB ile Yaşamak

DEHB’li bireyler, doğru tedavi ve destekle başarılı bir yaşam sürdürebilirler. Ancak tedavi süreci bazen uzun ve zorlu olabilir. Bireylerin, duygusal ve psikolojik destek alması, tedaviye uyum sağlamalarına yardımcı olabilir. Ailelerin ve eğitimcilerin bu süreçte bilinçli ve destekleyici olmaları, tedavi sürecinin etkinliğini artırır.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), bireylerin dikkatini toplamak, odaklanmak ve dürtülerini kontrol etmekte zorluk yaşadıkları nörogelişimsel bir bozukluktur. DEHB, çocuklukta başladığı gibi yetişkinlikte de devam edebilir ve tedavi edilmezse, kişinin okul, iş ve sosyal yaşamını olumsuz etkileyebilir. Ancak, doğru tedavi yöntemleriyle bu bozukluk yönetilebilir. İlaç tedavisi, psikoterapi ve yaşam tarzı değişiklikleri, DEHB’yi yönetmek için etkili yaklaşımlardır. Erken tanı ve tedavi, bireylerin yaşam kalitesini artırmada önemli bir rol oynar.